Zeetriomf van Cornelis Tromp Een opmerkelijk schilderij van imposante afmetingen (159,8 x 214 cm) en een van de zeldzame olieverfschilderijen gesigneerd W..v.velde: doude. Het werk is gedateerd 1684 en moet zijn gemaakt in opdracht van Cornelis Tromp, een even illustere admiraal als zijn vader Maerten Harpertz. In dat jaar was Tromp met pensioen gegaan. Als grand-seigneur was hij in 1675 geridderd door Karel II. Waarschijnlijk ontmoette hij Van de Velde senior en junior aan het Engelse hof of in hun atelier in Greenwich. Dit enorme schilderij was ongetwijfeld bedoeld om in Tromps landhuis op s’ Graveland of in zijn huis aan de Heerengracht in Amsterdam te hangen. Op het eerste gezicht lijkt dit marineschilderij een moment weer te geven in een van de grootste zeeslagen in de Engels-Nederlandse oorlogen. De Britse en Nederlandse schepen wisselen saluutschoten uit en het tafereel stelt tegelijkertijd een grandioze mêlee voor die een prominente rol speelde in Tromps’ carrière. Het vlaggenschip de Gouden Leeuw is tot in detail te zien (rechts op de voorgrond), met de Gouda verder naar achteren en de driedekker Prince (links). Met 100 kanonnen was de Prince een van de zwaarste schepen van de Engelse vloot. Het was met dit schip dat admiraal Spragge in 1673 een woeste slag om Schooneveld uitvocht tegen de Gouden Leeuw onder luitenant-admiraal Cornelis Tromp. Gedwongen om de aftocht te blazen, zwoer Spragge dat hij Tromp dood of levend zou grijpen bij Kijkduin. Het lot besliste anders. Toen de hoofdmast en bezaan van de Prins werden weggeschoten moest Spragge overstappen op een tweede schip. Toen ook dit stuurloos werd, moest Spragge opnieuw overstappen. Op weg naar het derde schip liep zijn sloep vast en verdronk Spragge. Tromp’s poging om de Prince te veroveren mislukte echter. De Gouden Leeuw was een driedekker die in 1666 op de admiraliteitswerf in Amsterdam was voltooid. Met 82 kanonnen was ook zij een van de grootste oorlogsschepen van de vloot. Ze werd na de derde Engels-Nederlandse oorlog uit de vaart genomen. Tijdens de Vierdaagse Slag (1666) verliet Tromp zijn eigen schip voor de Gouda, die was gebouwd in opdracht van schout-bij-nacht Isaac Sweers. Hoewel Tromp het commando overnam en probeerde het gestrande schip van Sir George Ayscue te veroveren, gaf zijn opperbevelhebber De Ruyter opdracht om dit af te schieten. (De Gouda zonk tijdens een storm voor de Nederlandse kust in 1683). Deze wapenfeiten, die plaatsvonden in twee verschillende veldslagen in twee verschillende oorlogen, inspireerden Tromp ongetwijfeld om Van de Velde opdracht te geven de Gouden Leeuw, de Gouda en het schip dat hij zo bijna als prijs had afgevoerd, de Prince, op één schilderij af te beelden. Van de Velde, die sinds 1673 in dienst was van het Engelse hof, slaagde hierin zonder de toevallige Engelse toeschouwers te herinneren aan de schandelijke gebeurtenissen bij Kijkduin. Het schilderij, dat in Tromps huis aan de Heerengracht hing toen hij in 1691 overleed, moet voor de eigenaar in zijn laatste jaren aan de wal een speciale betekenis hebben gehad; want het toonde in al hun glorie de twee schepen waarin zijn twee heldendaden waren verricht. De boedelinventaris die in april 1692 werd opgemaakt, vermeldt één werk van Van de Velde: ‘Een langwerpige stuck met vergulde lijst, synde een zeebataelje van Willem van de Velde den Ouden.’  Het werd getaxeerd op honderd gulden en was daarmee het meest waardevolle werk in de inventaris. Gedurende de 18e eeuw werd het schilderij ongetwijfeld doorgegeven aan opeenvolgende afstammelingen. Aan het begin van de 19e eeuw werd het gekocht door de verzamelaar Lucas Stokbroo van Hoog-en Aartswoud (1792-1867), griffier en later magistraat van Hoorn. Na zijn dood werd zijn collectie – die maar liefst 11825 werken telde – geveild. Lot 208 vermeldde ‘ W. van de Velde Senior, A° 1684. voorstelling van de Vierdaegsche Zeeslag, kapitaal stuk.’ In het licht van de negentiende-eeuwse liefde voor historische schilderijen is het nauwelijks verrassend dat het werk werd gezien als de afbeelding van een zeeslag en dat de verborgen betekenis ervan over het hoofd werd gezien. In 1933 bevond het schilderij zich in de collectie van Lady Worverton, Iwerne House, Blandford, Dorset. De maritieme expert Michael Robinson heeft Tromps nalatenschap beschreven als Van de Velde’s grootste prestatie in olieverf, opmerkelijk door zijn nauwgezette aandacht voor detail. Het is het legaat van een marineschilder die, terwijl hij de wateren tussen de strijdende partijen trotseerde in zijn eigen galjoot, nu gezien kan worden als de eerste echte oorlogscorrespondent op zee.