Beschrijving
De zeeslag bij Gibraltar vond plaats op 25 april 1607, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, toen een Nederlandse vloot een voor anker liggende Spaanse vloot verraste en aanviel in de baai van Gibraltar. Tijdens de vier uur durende strijd werden de meeste Spaanse schepen vernietigd.
Zeeslag bij Gibraltar uitgevochten op 25 april 1607 tussen schepen van het Spaanse Rijk en de Nederlandse Verenigde Provinciën. Na hun verlies in de Slag bij Oostende intensiveerden de Nederlandse Verenigde Provinciën hun maritieme campagne tegen Spanje. Dit culmineerde in de adembenemend gedurfde overval op de Spaanse vloot in de haven van Gibraltar, een van de meest gevierde Nederlandse maritieme overwinningen in hun onafhankelijkheidsoorlog, een episode halverwege de zogenoemde Tachtigjarige Oorlog.
Een schilderij van een bijzondere gebeurtenis uit de maritieme geschiedenis, de Zeeslag bij Gibraltar in 1607. Op 25 april van dat jaar voerde een Nederlandse oorlogsvloot een verrassingsaanval op de Spaanse zeemacht. Het werd de grootste overwinning in de toen al veertig jaar durende onafhankelijkheidsoorlog en nog wel een die plaatsvond onder de Spaanse kust.
Aan de Nederlandse zijde voerde Jacob van Heemskerck het bevel, dezelfde die zich tien jaar eerder onsterfelijk had gemaakt door zijn overwintering in Nova Zembla met Willem Barentsz. Met een vloot van dertig schepen was hij door de Staten-Generaal uitgezonden om de militaire druk op de Spanjaarden op te voeren. Toen hij de vijand niet aantrof bij Lissabon, voeren de schepen verder in zuidelijke richting. De Spaanse vloot bleek in de baai van de vestingstad Gibraltar te liggen. Op 25 april besloot de krijgsraad die Spaensche Armade, zijnde inde Strate ende Baye van Gibraltar (soo wij vernomen hadden) aen te tasten hoe wel die laghen in haer eyghen haven ende onder t’geschut vande Stadt ende casteel.
De verassingsaanval monde uit in een bloedig gevecht. Joris van Spilbergen was een van de hoofdofficieren van de Nederlandse vloot. Hij schreef een ooggetuigenverslag van de heerlicke victorie die God verleent heeft, dat binnen enkele weken na zijn terugkeer in druk verscheen: Daer is seer hert ende grouwelijk gevochten daer by vreeselijck ende wonderlijck om (te) sien het gweldich branden der Spaensche galioens. Twaalf Spaanse schepen werden tot zinken gebracht, brandden af tot de waterlijn of werden aent strang (stand) ghedreven. Aan Nederlandse zijde ging geen enkel schip verloren. De Spanjaarden telden enige duizenden doden, de Nederlanders ‘slechts’ een honderdtal.
Het schilderij:
Gezicht op de zeeslag bij Gibraltar, uitgevochten op 25 april 1607 tussen de Nederlandse vloot, onder bevel van admiraal Jacob van Heemskerck (13 maart 1567-25 april 1607), en de Spanjaarden, onder bevel van admiraal Juan Álvarez de Ávila (d.25 april 1607), resulterend in een Nederlandse overwinning en de dood van beide admiraals. Afgebeeld is de Baai van Gibraltar, met de gelijknamige rots en de stad uiterst rechts. De zeeslag vindt plaats in de baai en bestaat uit een aantal boarding gevechten tussen Spaanse en Nederlandse schepen. In dit op koper geschilderde schilderijtje richtte Cornelis Verbeeck zich op de aanval op de Spaanse vice-admiraal op de Nostra Sennora de la Vega en de Spaanse admiraal Don Juan D’Alvares D’Avila op de St Augustin.
Van links naar rechts:
Het tweede schip van links is de Rode Leeuw, het schip van Laurens Jacobsz. Alteras Admiraal van Zeeland. In het midden aan de linkerkant wordt de Spaanse vice-admiraal, de zoon van admiraal Juan Alvaris D’Avila op de Nosta Segnora de la Vega aangevallen door kapitein Roest en Laurens Jacobsz. Alteras, onder anderen. De Spaanse admiraal Don Juan Alvaris vaart op de St. Augustin, het schip heeft de admiraalvlag, wat aangeeft dat hij aan boord is. De Nederlandse admiraal Jacob van Heemskerk vaart op de Aeolus, en naast hem staat schout-bij-nacht Lambert Hendriksz. Bij de tweede laag van kanonvuur van de St Augustinus neemt een kanonskogel het been van van Heemskerk weg, hij wordt dodelijk getroffen en naar beneden gedragen. Uiterst rechts is het fort van Gibraltar afgebeeld.
De voorstelling:
Te zien is de baai van Gibraltar, met geheel rechts de gelijknamige rots en de stad. In de baai speelt zich de zeeslag af, bestaande uit een aantal entergevechten tussen Spaanse en Nederlandse schepen. De voorstelling is nagenoeg hetzelfde als het modello ‘De Zeeslag bij Gibraltar’ van Cornelis Claesz. Van Wieringen van het scheepvaartmuseum (ex-collectie r ob Kattenburg), olieverf op paneel, 49 x 115 cm, gesigneerd rechtsonder: F.C.W……./ De zeeslag bij Gibraltar, C.C. van Wieringen ca. 1621, olieverf op paneel 136.8 x 187 cm, Rijksmuseum Amsterdam (proefstuk). De zeeslag bij Gibraltar (eindresultaat) Olieverf op paneel 180 x 488cm, Het Scheepvaartmuseum Amsterdam.
Literatuur:
J.C. De Jonge (1859), Geschiedenis van het Nederlandsche Zeewezen, V Vols., Haarlem. J.C. De Jonge (1859), Heldendaden den Nederlanders ter zee van de vroegste tijden tot heden. In: Geschiedenis van het Nederlandsche Zeewezen Haarlem.
Musea:
o.a. National Maritime Museum; Greenwich, Londen, National Gallery of Art; Londen, The National Gallery of Art, Washington; The Museum of Fine Arts, Boston, VS; The Bowes Museum, Barnard Castle, County Durham; Frans Hals Museum; Haarlem, Amsterdam Museum, Amsterdam Scheepvaartmuseum, Amsterdam, Cheltenham Art Gallery and Museum, Cheltenham
