‘De landing van Scipio Africanus bij Carthago’ is een deel van het karton (een getekend ontwerp op de grootte van het te vervaardigen kunstwerk) voor een wandtapijt uit een serie met de geschiedenis van Scipio, de Romeinse veldheer die Hannibal versloeg en vrede wist af te dwingen met de inwoners van Carthago (het huidige Tunis).
Het weergegeven ogenblik is de landing van Scipio in Afrika in 202 v. Chr. Nadat de Romeinen geruime tijd door de triomfen van Hannibal tijdens de Tweede Punische Oorlog in Italië waren vernederd, werd de grote Carthaagse veldheer bij Zama in Afrika verslagen door de Romeinse veldheer Scipio.
De verwoesting van Carthago (zoals bekend, veelvuldig en op dwingende wijze aanbevolen door de Romeinse senator Cato) vond pas later plaats, in 146 v. Chr., tijdens de Derde Punische Oorlog. In de tapijtreeks is, naast ”De landing in Afrika”, ook ”De slag bij Zama” uitgebeeld, evenals Scipio’s voorbeeldige standvastigheid (dat hij in Spanje een gevangengenomen prinses teruggaf aan haar verloofde, gold als exemplarisch voor ‘Continentia’ en is veelvuldig door kunstenaars in beeld gebracht).
Door zijn moedige en onzelfzuchtige gedrag werd Scipio Africanus gezien als een goed voorbeeld voor een vorst, die immers ook heldenmoed, edelmoedigheid en standvastigheid in zich moest verenigen. De reden dat De landing in Afrika in de reeks is weergegeven, ligt waarschijnlijk in het aspect van gedurfdheid, Scipio’s vermetelheid om de vijand op zijn eigen grondgebied aan te vallen.
De eerste Scipio-serie moet kort na 1532 in Brussel zijn geweven voor de Franse koning, Frans I. De ontwerpen voor die serie waren afkomstig van Giulio Romano, de medewerker van Rafael die na de dood van de meester de leiding van diens atelier had overgenomen.
Na verloop van tijd is een tweede serie gemaakt, gedeeltelijk identiek, gedeeltelijk aangevuld met nieuwe onderwerpen. Aangenomen moet worden dat die aanvullingen niet door een Italiaan zijn ontworpen maar door een Vlaams meester. Tevens moet worden vermoed dat de veldtocht van Karel V in Tunis in 1535 aanleiding is geweest voor het ontstaan van die tweede reeks.
Michiel Coxie, destijds hofschilder van Maria van Hongarije, Karels zuster, en later ‘pictor regis’ genoemd, schilder van koning Filips II, is als de belangrijkste Vlaamse kunstenaar werkend in de Italiaanse stijl, de voornaamste kandidaat voor het auteurschap van de ontwerpen voor de toevoegingen aan deze tweede reeks. In het karton is overigens slechts de helft van de bewuste compositie voorbereid, want de bekende uitvoeringen laten zien hoe twee schepen naast elkaar Afrika naderen.
De tekening laat tevens zien hoe de kunstenaar, kennelijk niet tevreden met een eerder resultaat, een groot deel van het karton heeft weggesneden en heeft vervangen door een nieuw stuk papier met een andere compositie. Van het tapijtontwerp, waarnaar meermaals kon worden geweven, zijn nu nog enkele uitvoeringen bekend. De oudste ervan stamt uit de 16de eeuw en bevindt zich op Hearst Castle, het sprookjespaleis van krantenmagnaat William Randolph Hearst in Californië, nabij het dorp San Simeon.
Dit wandtapijt werd uitgevoerd door de Brusselse wever Jan Mattens en, zoals meestal het geval is met weefsels waarbij het karton onder het weefgetouw wordt gelegd, geeft het de compositie in spiegelbeeld weer. Dit is zeker niet het eerste weefwerk.
Meestal wordt aangenomen dat deze serie heel laat in de zestiende eeuw is gemaakt. Imperfecties in de uitvoering maken ook duidelijk dat dit een versie van mindere kwaliteit moet zijn. In de zeventiende eeuw werd het ontwerp opnieuw geweven, nu in dezelfde trant, door de Parijse Manifacture des Gobelins.
De ontwerpen van Italiaanse kunstenaars voor de Brusselse wevers, vooral Rafael met zijn beroemde serie met de Handelingen van de Apostelen, zorgden voor een revolutie in de tapijtkunst.
Tot voor kort was er echter weinig waardering voor de Vlaamse meesters die onder de indruk waren van de ontwerpen van Rafaël en zijn Italiaanse volgelingen. In het Rijksmuseum maakte het prachtige wandtapijt van Coxcie, “Het verbond van God de Vader met Noach”, al enige tijd grote indruk. Met dit wandtapijt, dat overtuigende overeenkomsten vertoont met Coxcie’s schilderijen, kunnen de energieke werkwijze en creatieve mogelijkheden van deze Vlaamse navolger van Rafaël goed worden gedemonstreerd.
