Een zeer zeldzaam gezicht op Amsterdam vanuit het dorp Nieuwendam aan de overkant van het IJ met het fraai uitgevoerde jacht van de stad Amsterdam in het midden. In de verte zien we de skyline van Amsterdam. Van links naar rechts: ’t Oost Indische Zeemagazijn en de Scheeps-Timmer-Werf, naast het jacht zien we het Stadhuys, nu het Koninklijk Paleis en de Nieuwekerk, de Haringpakkerstoren, de Westerkerk en de Noorderkerk. Het drukke verkeer op het water is te zien vanaf de noordelijke IJ-oever en de skyline van Amsterdam is zichtbaar op de achtergrond. Links zien we een boeier en een driedekker die hun zeilen binnenhalen voor de komende storm. Een onheilspellende lucht verduistert het tafereel. Alleen het jacht in het midden van het schilderij vangt het laatste licht, terwijl de witgekuifde golven aan kracht winnen. Het luxueuze, rijk versierde jacht wappert met de driekleur van de stad Amsterdam op de achtersteven. De wimpel op de hoofdmast geeft aan dat er een hoogwaardigheidsbekleder aan boord is. Naast het jacht zien we een boeier met op de achtergrond een aantal voor anker liggende schepen. Geheel rechts ligt een Nederlandse driedekker voor anker met opgestroopte zeilen, met een wijdtship en een fluit met bewapening. De dynamische stijl die het werk van Backhuysen kenmerkt en hem met kop en schouders boven de meeste andere marineschilders plaatst, is duidelijk te zien in dit schilderij. Vanaf het begin had hij een talent voor het weergeven van een logische opeenvolging van gebeurtenissen. Het lichtgekleurde zeil van het jacht staat in contrast met de donkere contouren van het oorlogsschip achterop en het donkere zeeoppervlak. Terwijl de onheilspellende wolken zich samenpakken voor de komende storm, verlicht een prachtig wit licht de golven rond het jacht. Deze bijna theatrale belichting is kenmerkend voor het werk van Backhuysen en hij gebruikte de clair-obscur contrasten in deze scène voor een prachtig effect. De drie voor anker liggende driemasters en de andere schepen rechts op de achtergrond zorgen voor evenwicht in de compositie. Het schilderij Gezicht op Amsterdam met schepen op het IJ, in het midden het rijkversierde stadsjacht is prachtig uitgevoerd; vooral de overtuigende manier waarop de schepen en de sfeer zijn weergegeven valt op. Het schilderij, met het prachtige jacht prominent in beeld, is ongetwijfeld gemaakt in opdracht van de stad Amsterdam. Op dit schilderij van L. Backhuysen is het prachtig versierde ‘Stadsjacht’ van rond 1696 te zien op het woelige water van het IJ met de skyline van Amsterdam op de achtergrond. Ongetwijfeld moet het stadsbestuur opdracht hebben gegeven voor het schilderij met de Stadsjacht prominent in beeld. Het schip vangt het licht en vaart in de richting van de oostelijke eilanden van de stad waar het ‘T Oost Indische Zeemagazijn’ en de ‘Scheeps-Timmer-Werf’ lagen. Het 188 m2 grote Zeemagazijn werd tussen 1662 en 1664 gebouwd naar een ontwerp van Daniël Stalpaert (1615-1676) en is sindsdien het symbool van de maritieme macht van Amsterdam. HET JACHT De naam van het jacht is afgeleid van het Nederlandse woord ‘jagen’ of ‘jacht maken’, wat jagen of achtervolgen betekent. Dit lichte snelle zeilschip is bekend vanaf de 16e eeuw en werd gebruikt door zeelieden uit Duinkerken, Zeeland en Holland. Deze bewapende jachten werden gebruikt voor het onderscheppen van grotere en langzamere schepen en waren de voorlopers van de jachten die permanent werden uitgerust voor oorlogsvoering. Vanwege het nut werd het jacht gebruikt voor het overbrengen van berichten, commando’s en het vervoer van hoogwaardigheidsbekleders. In de 17e eeuw ontwikkelde dit type jacht zich tot veel grotere schepen en sommige konden zelfs meer dan honderd ton wegen. Kort daarna kwam er een verdeling in lichtere en zwaardere schepen. We kunnen een onderverdeling maken in de verschillende soorten jachten die werden gebruikt door de VOC (Oost-Indische Compagnie) en WIC (West-Indische Compagnie), de jachten die ook deel uitmaakten van de oorlogsvloot en het zogenaamde Statenjacht. Het Statenjacht was de algemene benaming voor jachten die werden gebruikt voor het vervoer van hoogwaardigheidsbekleders, zoals prinsen, vandaar de naam ‘Prinsenjacht’. Tijdens het bewind van de Stadhouders was het Prinsenjacht een dienstschip voor de uitvoering van hun taken en was het eigendom van de admiraliteit. Hetzelfde type werd al snel gebruikt door de leden van de Admiraliteiten, de Staten, de Gemeenteraden, de VOC, WIC enzovoort. Er waren Adviesjachten, Stadsjachten, Speeljachten en Herenjachten. In de 17e eeuw werd het jacht een pleziervaartuig dat eerst door vorsten en later door burgers werd gebruikt op de kanalen en de beschermde en onbeschermde wateren van de Lage Landen. Deze schepen waren meestal rijkelijk versierd met beelden, schilderijen en verguldsel volgens de traditie van de grote zeilschepen. In de 18e eeuw werd het Statenjacht ook gebruikt als pleziervaartuig. LUDOLF BACKHUYSEN, MARINESCHILDER BIJ UITSTEK Backhuysen wordt beschouwd als een van de belangrijkste zeeschilders van de zeventiende eeuw, en een uitstekend tekenaar en etser. Er is weinig bekend over Backhuysen’s vroege jaren. Hij werd in 1631 geboren in het Duitse Emden en verhuisde in 1649 naar Amsterdam. De goed opgeleide Backhuysen begon zijn carrière als leerling (boekhouder en kalligraaf) bij de beroemde koopmansfirma Bartolotti. Zijn kennis van geometrie, astronomie en navigatie maakte hem een grote aanwinst voor Bartlotti. Backhuysen gaf ook les in kalligrafie – een kunstvorm waarin hij bijzonder bedreven was – aan de zonen van rijke kooplieden. Zijn vaardigheid als kalligraaf legde de basis voor een succesvolle carrière. Houbraken (1660-1719), de biograaf van Backhuysen in het begin van de achttiende eeuw, merkt op dat zijn inspanningen al snel werden beloond. Een vermelding in het huwelijksregister, op 30 augustus 1657, de datum van zijn eerste huwelijk, met Lysbeth Lubbers, vermeldt zijn beroep als ’tyckenaer’ (tekenaar). Zijn tekeningen brachten 10, 20, 30 en uiteindelijk 100 gulden per stuk op, wat zijn enthousiasme voor het werk aanwakkerde. Het duurde niet lang voordat hij de firma vaarwel zegde om zich alleen nog maar op kunst te concentreren, in het bijzonder op het tekenen van schepen. Als tekenaar en later als schilder lijkt Bakhuysen grotendeels autodidact te zijn geweest. De grisailles die hij in de jaren 1650 maakte, laten de invloed zien van Willem van de Velde de Oude (1611-1693). Onder de indruk van zijn talent spoorden een aantal kunstenaars hem aan om met olieverf te gaan schilderen. Backhuysen maakte er blijkbaar een gewoonte van om de ateliers van schilders te bezoeken, waar hij leerde goed te kijken en vragen te stellen. De meeste tijd bracht hij door in de ateliers van Allaert van Everdingen en Hendrick Dubbels, hoewel hij er nooit lang genoeg verbleef om te suggereren dat hij een vaste leerling van hen was. Hoewel Backhuysen’s vroegste schilderij gedateerd is op 1658, werd hij pas in februari 1663 toegelaten tot het schildersgilde van Sint Lucas. Zijn reputatie als marineschilder moet snel zijn gegroeid, want in 1665 gaven de burgemeesters van Amsterdam hem de opdracht om een groot havengezicht van Amsterdam te schilderen als geschenk voor Hugues de Lionne, een minister van Lodewijk XIV van Frankrijk. Naar de maatstaven van zijn tijd werd Backhuysen zeer goed betaald: hij ontving 1.275 florijnen en een gouden dukaat voor zijn vrouw. Backhuysen’s achtergrond en de huwelijken met verschillende vrouwen van aanzien droegen ook bij aan een toename van zijn fortuin en aan zijn vermogen om een rijke klantenkring aan te trekken. Het feit dat hij deze belangrijke opdracht kreeg, bewijst dat hij even hoog werd ingeschat als Willem van de Velde de Jonge, die toen nog in Amsterdam werkte. Het schilderij bevindt zich nu in het Louvre in Parijs. De Van de Veldes kregen deze opdracht niet en merkten dat ze plotseling een geduchte concurrent hadden. Naar alle waarschijnlijkheid heeft de rivaliteit tussen de Van de Veldes en Backhuysen bijgedragen aan hun besluit om in de winter van 1672 naar Engeland te vertrekken. Na hun vertrek werd Backhuysen de belangrijkste zeeschilder in de Republiek. Volgens Arnold Houbraken was zijn faam als kunstenaar wijdverbreid en tot zijn internationale klantenkring behoorden de Groothertog van Toscane, de Koning van Pruisen, de Keurvorst van Saksen en verschillende andere Duitse vorsten. Ook tsaar Peter de Grote van Rusland schijnt een groot bewonderaar van zijn werk te zijn geweest. Backhuysen’s carrière als schilder bloeide zonder onderbreking tot aan zijn dood in 1708. Hij was een productief kunstenaar en het is niet zonder ontzag dat Houbraken ons vertelt: ‘Als het mogelijk zou zijn om alle kunstwerken in één kamer te zien, zou men versteld staan van zijn ijver.’ Zo’n zeshonderd van zijn schilderijen zijn bewaard gebleven. Dit aantal moet echter worden bijgesteld, want het is gebaseerd op een inmiddels verouderde catalogus van Hofstede de Groot uit 1918. Backhuysen schilderde meestal op doek. Veel van zijn werk is opvallend groot en formaten van 100 x 150 cm en groter zijn eerder regel dan uitzondering. Hij was bijzonder inconsequent in het spellen van zijn naam, soms schreef hij CK, soms een Y in plaats van een I. Er lijkt een verband te bestaan tussen verschillende handtekeningen en bepaalde periodes in zijn carrière. Vanaf de jaren 1680 spelde hij zijn naam bijvoorbeeld alleen met een K. Zijn onderwerpen variëren van zee- en riviergezichten tot pronkstukken gebaseerd op historische feiten of fantasie, vaak met kleurig geklede mensen aan boord van de schepen of op de voorgrond, en hij stond bekend om zijn stormen en schipbreuken. Hij schilderde maar heel weinig zeeslagen. Zijn zeegezichten scheppen meestal een sfeer van groot drama, die hij accentueerde  met lichte en donkere contrasten om verhaal en actie over te brengen. In de achttiende eeuw werd een stormachtige zee van Backhuysen – net als een ‘kalme zee’ van Willem van de Velde de Jonge (1633-1707) – gezien als essentieel in elke verzameling Nederlandse schilderijen. Naast marines maakte hij ook een aantal portretten en af en toe een allegorie of stadsgezicht. Hij liet ook tekeningen en gravures na. Backhuysen was een fervent natuuronderzoeker, geïnteresseerd in meteorologische verschijnselen en hun invloed op het menselijk handelen. Het lijkt aannemelijk dat hij herhaaldelijk op zijn ‘boeier’ uitging om de beweging van het water te bestuderen, aangezien dit type schip veelvuldig is afgebeeld op zijn schilderijen en tekeningen. Zijn talrijke composities zijn bijna allemaal variaties op één onderwerp, de zee, en in een stijl die hem eigen is, gekenmerkt door intens realisme of natuurgetrouwe nabootsing. Zijn carrière weerspiegelt een voortdurend streven om de beweging van licht en water vast te leggen in dynamische composities met sterke contrasten in vorm, kleur en licht. Hoewel Backhuysen vanuit historisch oogpunt minder accuraat lijkt dan de Van de Veldes, is er niets mis met de manier waarop hij de schepen afbeeldt. Uit zijn schilderijen blijkt duidelijk dat hij de verschillende scheepstypen begreep en de schepen liggen overtuigend in het water. Zeilen en tuigage zijn foutloos weergegeven. Je hoeft maar naar het werk van mindere marineschilders te kijken om te beseffen hoe moeilijk het is om dit onderwerp realistisch en overtuigend weer te geven. Backhuysen’s kunstenaarschap beperkte zich niet tot technische beheersing. Artistiek stond hij op gelijke hoogte met de beste vakgenoten en zijn grootste werken – en dat zijn er nogal wat – combineren op harmonieuze wijze een sfeervolle kwaliteit, een prachtig helder kleurenschema en een goede compositie, en doen niet onder voor de beste schilderijen van Willem van de Velde de Jonge. Zoals bij bijna elke succesvolle schilder leidde de grote vraag naar zijn schilderijen onvermijdelijk tot kwaliteitsverlies en routine. Er zijn echter nog veel werken over die zijn reputatie als een van de beste marineschilders die Nederland ooit gekend heeft volledig rechtvaardigen, zoals te zien is in enkele van de grote musea van de wereld, zoals het Rijksmuseum en het Amsterdam Museum in Amsterdam, het National Maritime Museum in Greenwich, de National Gallery in Londen en het Louvre in Parijs. Als kunstenaar van hoog aanzien had Backhuysen een aanzienlijke invloed op zijn tijdgenoten en latere generaties. Sommige Van de Veldes uit de jaren 1670 worden verkeerd toegeschreven aan Backhuysen. Hij had grote invloed op een groep zeeschilders, waaronder Jan Claesz Rietschoof, Hendrick Rietschoof, Michiel Maddersteg, Jan Theunisz Blanckerhof, Aernout Smit en Wigerius Vitringa. Geen van deze kunstenaars bereikte de technische en artistieke vaardigheid van Ludolf Backhuysen. Hoewel niet bekend is dat hij zijn leerling was, werd Abraham Storck ook beïnvloed door Backhuysen. Tekeningen van J.C. Schotel worden soms nog ten onrechte toegeschreven aan Backhuysen. Zelfs de in zijn tijd zeer geprezen Nicolaas Baur werd rond 1800 sterk beïnvloed door Backhuysen. Lees meer over Ludolf Backhuysen in zijn biography.