Deze legendarische toren werd in 1829 afgebroken maar zal binnen enkele jaren worden herbouwd!

Een belangrijk en zeldzaam schilderij door Jacobus Storck in samenwerking met een zeventiende eeuwse klokkenmaker

Uit de collectie van Jerome Bonaparte, Koning van Westfalen

Een ongewoon schilderij

In de zeventiende eeuwse schilderkunst neemt dit schilderij een wel heel bijzondere plaats in! Het is een havengezicht met in het midden een toren met in plaats van een geschilderde wijzerplaat een ingebouwd uurwerk. Uit de negentiende eeuw zijn dergelijke schilderijen ons bekend. Meestal bestaat de voorstelling uit een romantisch landschapje met een kerktoren waarin een klok is aangebracht. Deze curieuze schilderijen waren toen erg populair. Uit de zeventiende eeuw zijn daarentegen slechts enkele exemplaren bekend van een schilderij in combinatie met een uurwerk. Het vervaardigen van een dergelijk schilderij was een tijdrovend en technisch moeilijk uit te voeren werk en dus zeer kostbaar. In elk geval te duur voor de meeste verzamelaars.

Een ongetwijfeld gefortuneerde Amsterdamse opdrachtgever, misschien een haringkoopman, moet de bekende stadsschilder Jacobus Storck bezocht hebben met het verzoek een schilderij van de Haringpakkerstoren te maken in combinatie met een uurwerk, een zeer ongewone opdracht die door de kunstenaar geaccepteerd werd, waarschijnlijk vanwege het aanlokkelijke honorarium dat hem in het vooruitzicht werd gesteld. We mogen aannemen dat de schilder de opdracht tot volle tevredenheid heeft uitgevoerd, gezien het feit dat het kunstwerk de eeuwen vrijwel ongeschonden heeft overleefd.

Opzienbarende ontdekking!

De restauratie van het schilderij bestond uit het verwijderen van de oude vernislagen en bood ons tevens de gelegenheid het schilderij aan een nader onderzoek te onderwerpen. Op de eerste plaats kwam onomstotelijk vast te staan dat het uurwerk in de zeventiende eeuw is ingebouwd en het dus geen geen latere ‘verbouwing’ betrof. In verband met de afmetingen van het in te bouwen uurwerk, schilderde Jacobus Storck de toren namelijk iets breder dan op grond van de onderlinge verhoudingen zou moeten! De klokkenrestaurator stelde op zijn beurt vast dat het uurwerk uit de zeventiende eeuw stamt met latere toevoegingen en na een grondige schoonmaak is het uurwerk weer terug- gebracht in originele staat.

De grootste verrassing bracht de lijst. Het paneel zat in een gesneden, vergulde houten achttiende eeuwse lijst. Na verwijdering van deze lijst kwam de originele laat zeventiende eeuwse ebbenhouten lijst tevoorschijn, die bovendien puntgaaf was.

De Haringpakkerstoren

De toren maakte oorspronkelijk deel uit van de middeleeuwse stadsomwalling en heette in die tijd Heilig Kruistoren. Toen de muren geen functie meer hadden en gesloopt werden bleef de toren staan en onderging een facelift door de beroemde stads- bouwmeester Hendrick de Keyser. De toren kreeg vier klokken en een windvaan in de vorm van een vergulde haring. In de toren, die helaas werd afgebroken in 1829, hadden de haringpakkers en keurmeesters hun bedrijf, terwijl het ook als vergaderruimte diende voor de loodsen.

Links van de Haringpakkerstoren is de Nieuwe Stadsherberg zichtbaar en de schilder kijkt vanaf de hoek Singel-Droogbak ter hoogte van het zogenaamde Spaanse Huis. In de Nieuwe Stadsherberg, gesloopt ten behoeve van de bouw van het Centraal Station, konden reizigers overnachten die ’s avonds na het sluiten van de bomen de stad niet meer inkonden.

Herbouw van de karakteristieke toren is al verschillende malen overwogen, maar in 2006 besloot Stadsherstel Amsterdam NV om het monument weer in zijn oude glorie te doen herrijzen. Gelukkig bestaan er precieze bouwtekeningen die de stadsbouwmeester Abraham van der Hart in 1807 en 1813 maakte, zodat de ‘nieuwe’ Haringpakkerstoren een exacte kopie wordt van zijn voorganger. Hiermee krijgt Amsterdam een belangrijk stuk architectuur terug en wordt het stadsgezicht aanzienlijk verfraaid.

Uit Koninklijk bezit

Wie het schilderij in de eerste honderd jaar in zijn bezit heeft gehad is nog onbekend, maar in de roerige jaren tijdens het bewind van Keizer Napoleon komt het schilderij in het bezit van zijn broer, Jèrôme Bonaparte, Koning van Westfalen (1784-1810) Hij resideerde in Kassel in het slot Wilhelmshöhe waar hij ook zijn kunstverzameling had ondergebracht. Na de dood van de koning, hij stierf overigens in Parijs, krijgt het schilderij opnieuw een voorname eigenaar, hertog August von Saksen-Gotha-Altenburg en na hem hertog Ernst II van Saksen- Coburg-Gotha . In de eerste helft van de twintigste eeuw maakt het meesterwerk van Jacobus Storck deel uit van de collectie van het Herzogliches Museum Gotha en is het nu na enkele eeuwen weggeweest te zijn weer terug in het land van herkomst!