HENDRIK WILLEM MESDAG

DE SCHEVENINGSE VISSERSVLOOT OP WEG NAAR ZEE BIJ ZWAAR WEER

De Noordzee, met haar steeds wisselende wolkenluchten, soms dreigend, dan weer vriendelijk, de kleurrijke zonsopgangen en de adembenemende zonsondergangen – dit fascineerde Mesdag zijn hele leven lang. En hij tooide dat natuurschoon met vissersboten en mannen en vrouwen in de sobere klederdracht van de 19e eeuw. Mesdag was als geen ander in staat om dit op verschillende manieren op het doek te zetten. In bijna al zijn schilderijen neemt het bekende vissersschip, de bomschuit, een prominente plaats in en toch zijn geen twee schilderijen hetzelfde. Hierin laat Mesdag zien dat hij een meester is..

Internationale erkenning Mesdags werk is van wisselende kwaliteit, maar sommige schilderijen halen het niveau van de beroemde Franse impressionisten. Een voorbeeld is Mesdag’s Zonsondergang in het Musée d’Orsay. Het museum exposeert het schilderij te midden van schilderijen van Mesdags’ Franse collega’s en laat daarmee zien dat het van dezelfde hoge kwaliteit is. Ons schilderij neemt een heel bijzondere plaats in binnen zijn omvangrijke oeuvre. Het majestueuze werk kan worden beschouwd als een van zijn belangrijkste schilderijen. Mesdag schetst met brede penseelstreken en dik impasto een stormachtige dag voor de kust van Scheveningen. Donkere luchten worden weerspiegeld in een grijsgroene zee met witte schuimvlekken. Dit sfeerbeeld wordt verlevendigd door de drukke bedrijvigheid vlakbij het strand. Een paar vissersboten worden gereedgemaakt om de zee op te gaan. De voorbereidingen zijn zeer ongebruikelijk. Op ongeveer een meter van de waterkant wordt een zwaar anker in zee geplaatst met een kleiner anker aan dezelfde kabel om te voorkomen dat het grote anker gaat ‘krabben’ – dat wil zeggen over de bodem glijden – wanneer de boot te water wordt gelaten. Op korte afstand van het schip wordt een nog kleiner anker aan de kabel bevestigd. De jongste ankerman loopt, met het anker over zijn schouder, tot aan zijn nek in zee en laat dan het anker vallen. Pas daarna worden de vissers een voor een door de zogenaamde dragers of zwemmers gedragen en op het achtersteven van het schip op een brug gezet. Daarna klimmen de dragers zelf aan boord. Een complete bemanning bestaat uit negen man. Dan wordt de ankerkabel rond een primitieve houten ankerlier gewikkeld en worden de handspaken erin gestoken. Gelijktijdig met elke rollende golf spant de bemanning zich in om de kabel naar binnen te trekken en zo het schip de zee op te trekken totdat ze diep water bereiken. Op enige afstand van de kust wordt het zeil gehesen en vertrekt de boot naar de visgronden.

De datering van het schilderij is interessant: vanaf 1882 werd dit type boot uitgerust met een mast op het achtersteven, maar de schepen op ons schilderij laten dit niet zien – wat betekent dat de datering van 1875 helemaal juist is.

Een zeer opmerkelijk element is de Nederlandse vlag op de middelste boot. Op Mesdags schilderijen hebben dit soort boten geen vlag! Dit komt overeen met de werkelijkheid, want de vissers hielden niet van opsmuk en vlaggen waren sowieso duur en versleten snel. Waarom voert het schip op ons schilderij dan de nationale driekleur? Daar is een verklaring voor. Voordat het haringseizoen in het voorjaar begon, werden de schepen gerepareerd en geschilderd en werden er vaten, proviand en water aan boord geplaatst. Zodra een schip op deze manier was uitgerust en klaar was voor het nieuwe seizoen, werd het schip feestelijk versierd met vlaggen. Vlak voor het vertrek van de boot werden alle vlaggen gestreken. In ons schilderij is dit al gedaan en hoeft alleen de Nederlandse vlag nog binnen gehaald te worden.

Zo schilderde Mesdag niet ‘zomaar’ een prachtig zeegezicht met een paar kleine vissersbootjes, maar had hij een scherp oog voor de schepen zelf, hun uitrusting en alles wat ermee te maken had en schilderde hij dit in overeenstemming met zijn waarnemingen. Mesdag heeft ons schilderij nooit verkocht: het bleef vele jaren in het bezit van de familie van de kunstenaar. Het is dus een werk dat tot voor kort onbekend was en daarom niet is opgenomen in de oeuvrecatalogus van Jan Poort. Nu heeft de heer Poort het schilderij geauthentiseerd en is het geregistreerd bij de Mesdag Documentatie Stichting onder nummer 1875.10. Hendrik Willem Mesdag, grondlegger van de Haagse School De kunstenaar werd in 1831 in Groningen geboren als zoon van een rijke graanhandelaar en fabrikant van stijfsel en hij was voorbestemd om bankier te worden. Hij was een neef van de wereldberoemde kunstenaar Sir Laurens Alma Tadema die ervoor zorgde dat de jongeman zijn vak kon leren bij de bekende Nederlandse landschapsschilder Willem Roelofs, die in Brussel woonde. In die periode maakte de jonge Mesdag kennis met de zogenaamde Barbizonners, die ‘en plain air’ schilderden in plaats van in het atelier. Hij raakte gefascineerd door de nieuwe impressionistische schildertechnieken. Na vier jaar Brussel verhuisde Hendrik Willem Mesdag in het voorjaar van 1869 met zijn vrouw en zoontje naar Den Haag. Ze betrokken een woning in de modieuze Anna Paulownastraat en hij huurde een kamer in Scheveningen. Zijn reputatie was nog niet gevestigd maar na 1870, het jaar dat Mesdag voor het eerst in Parijs werd gewaardeerd, kreeg hij steeds meer erkenning. Het vissersdorp Scheveningen met zijn karakteristieke vissersvloot werd zijn grote liefde en het zijn de schilderijen die hij daar maakte die hebben bijgedragen aan zijn grote roem. Zijn bekende Panorama was een tour de force en is vandaag de dag nog steeds wereldwijd bekend als een van de belangrijkste toeristische attracties in Den Haag! De beroemde kunstenaar stierf in 1915 op vierentachtigjarige leeftijd. Hij kan met recht de grondlegger van de Haagse School worden genoemd en de belangrijkste schilder van zeegezichten in de tweede helft van de 19e eeuw. Een prachtige lijst De prachtige lijst om ons schilderij is er een die Mesdag zelf heeft uitgekozen en besteld bij de destijds bekende kunsthandel en lijstenmaker Sala in Leiden. Mesdag was duidelijk erg tevreden over het werk van Sala, want vrijwel al zijn schilderijen werden in dergelijke lijsten geplaatst, ondanks de hoge prijzen die Sala rekende. In die tijd kostte een lijst tussen de 300 en 1500 gulden, fantastische prijzen als je bedenkt dat een arbeider in die tijd iets van 5 gulden per week verdiende!