Beschrijving
De vertwijfeling moet groot geweest zijn bij menig schipper die rond 1650 het Damrak betrad; waar naar binnen te gaan voor kaarten en instumentalia? Hier ‘Op ‘t Water’ bevonden zich meerdere uitgevers op maritiem-cartografisch gebied en de onderlinge concurrentie was hevig. Of je nu koos voor de firma Blaeu, Colom, Janssonius of Lootsman, elk van hen beweerde de meest actuele kaarten en meest volledige atlassen in zijn assortiment te voeren.
Anthonie Jacobsz vestigt zich in 1631 ‘op het Water, in de Lootsman tussen de Oude en Nieuwe brugh’. Ter onderscheid van andere uitgevers met dezelfde achternaam noemt hij zich Lootsman. Een loods met dieplood siert veel van zijn kaarten, zo ook het cartouche van deze Paskaart.
Op uitzonderlijk jonge leeftijd publiceert hij zijn eerste Atlas, de Zee-Atlas van 1620, die 93 kaarten telt. Vóór 1644 geeft hij een zeemansgids uit onder de titel de Lichtende Columne ofte Zee-Spieghel. In de titel tracht hij twee van zijn voornaamste concurrenten af te troeven: Colom met zijn Vyerighe Colom en Blaeu met de gids Licht of Spiegel der Zee. Bovendien heeft hij de kaarten vergroot tot folio-formaat en hun aantal ten opzichte van eerdere gidsen vermeerderd.
Wegens het vroegtijdig overlijden van Theunis Jacobsz, zal zijn weduwe, née Lijntje Robyns van Antwerpen, veertig jaar lang de scepter zwaaien over het florerende bedrijf. Niet alleen leidt zij haar twee zoons, Jacob ( ? – 1679) en Casparus (1635 – 1711), op binnen de uitgeverij, ook ziet zij erop toe dat twee van haar dochters een drukker als echtgenoot nemen. Dankzij deze politiek laat het bedrijf tot ver in de achttiende eeuw zijn sporen na.
In het voorwoord van de Nieuwe Groote Lootsman’s Zeespiegel uit 1679 vinden we een aanprijzing van de hier gepresenteerde Paskaart, die toen blijkbaar nog voorradig was: ‘Oock heb ick de West-Indische Kaert, soo wel Wassende als in ‘t Plat; met een Pas-Kaert alleen van Caribus Eylanden, in Groot Besteck; neffens een nette Kaert van Europa, en een nieuwe OostIndische by my onlanghs gemaeckt. Alle dese boven-gemelte Kaerten zijn by my heel curieus op Parkement te bekomen, soo wel Afgeset als Wit.’
De behoefte aan een nette Kaert van Europa ontstond tegen het einde van de zestiende eeuw, gelijk met de opkomst van de handel in hout en graan op de Oostzee. Vlak na de eeuwwisseling kwam er een levendige handel op gang in het Middellands Zeegebied. De meeste scheepvaart vanuit Amsterdam vond plaats op Europese kusten. Om de paar dagen voeren 800 schepen naar het Baltisch gebied, dezelfde schepen deden de Franse en Portugese kusten aan voor zout en wijn.
Kaarten voor gebruik aan boord werden, anders dan atlaskaarten, gedrukt op perkament om ze te bestendigen tegen vocht en zilte lucht. Voor het raadplegen nagelde men de kaart op een tafel. Met gebruik van een passer werd de route bepaald. De sporen hiervan zijn nog duidelijk waarneembaar.
De kaart is georiënteerd met het westen boven. Een datering vanaf 1654 is mogelijk op basis van de weergegeven ‘Gael Hamke Baai’ tussen Clavering en Home Forland, naar overlevering in 1654 ontdekt door een schipper van deze naam. De baai komt ook voor op de kaarten van Doncker en Goos (1666), die de uitgave van Lootsman dus als uitgangspunt hebben genomen. Op haar beurt gaat deze kaart terug op een paskaart van Blaeu die doorgaans 1625 wordt gedateerd.
James Welu onderscheidt in een ongepubliceerde studie zeven varianten op deze kaart. Met uitzondering van die van Goos zijn ze alle op vellum. Voorbeijtel Cannenburg vermoedt dat de oorsprong gezocht moet worden in een niet overgeleverde Europakaart van de Edammer kartograaf Cornelis Doetsz.
Willem Jansz. Blaeu verwijst in een cartouche naar deze kaart. In de loop van de zeventiende eeuw volgen de kaartmakers elkaar na, zonder dat zich laat achterhalen wie naar wie kopieerde. Vaak werd niet eens de moeite genomen om het cartouche aan te passen. De kleinzonen van Willem Jansz. doen in 1677 een geactualiseerde editie verschijnen, waarna de kaart vrijwel ongewijzigd tot ver in de achttiende eeuw wordt doorgevoerd. In 1745 is zij nog opgenomen in de Atlas van Koophandel en Zeevaart.
