We kijken vanaf de Noordzee naar het zuiden. Links is de noordwestkust van het eiland Terschelling te zien, met de ‘Kaapse Duin’ en zijn lichtbaken. In de verte liggen een paar schepen voor anker of varen uit voor het eiland. Rechts ligt het eiland Vlieland met de oude parochiekerk van het dorp West-Vlieland. Het dorp viel in de loop van de zeventiende eeuw ten prooi aan de golven. De kerk onderging hetzelfde lot in 1704. Er liggen twee driemasters dicht bij de kust afgemeerd.

In het midden van het schilderij liggen twee Engelse driemasters met de wimpel van St George, en een Nederlandse driemaster die uit ’t Vlie komt, de doorgang naar de Waddenzee tussen de eilanden Vlieland en Terschelling. Dit was een drukke zeeroute van en naar de Noordzee. De schepen in de verte varen in konvooi vanwege de verraderlijke wateren van de Waddenzee en de Noordzee. Voor het grootste deel is het een Engelse koopvaardijvloot die vanuit het Vlie nadert. Misschien een bewuste keuze, aangezien Porcellis enige tijd in Engeland heeft gewoond en gewerkt.

Het is mogelijk dat hij op het vasteland nog steeds een korte communicatielijn had met de Engelse kunsthandel en het Engelse koperspubliek, dus het is goed mogelijk dat het schilderij een opdracht was van een rijke Engelse opdrachtgever.

Het schip helemaal links is een vroeg type Wijdtschip, een Nederlands koopvaardij- en binnenvaartschip met een sleepboot. Deze heeft zijn boeg bijna naar de wind. Er was hier een sterke getijdenstroom als gevolg van de ontmoeting van de zeestraat van het Vlie met de Noordzee.

Rechts zie je een kleine vracht-kaghe of ketch, een platbodemschip met twee masten en de bezaanmast trapsgewijs voor de roerkop. Er zijn ook drie bruinvissen op weg naar dieper water. Verderop ligt een klein vissersbootje, met een matroos die een bootshaak hanteert. Hij haalt een ton binnen, hoewel die op het schilderij buiten beeld blijft. Dat ze bezig zijn met het plaatsen van vaten in de vaargeul kan verklaren waarom er een ton te zien is direct achter het vaartuig en in het midden van de scène.

Aangezien verschillende kaarten van het Vlie laten zien dat er zelfs ver uit de kust van de eilanden concrete markeringen waren om ondiepten en vaargeulen aan te geven, is het mogelijk dat Porcellis (naast het varen van de koopvaardijvloot) ook het wijdtschip en de kaag wilde gebruiken om de bedrijvigheid en drukte van de vaargeul weer te geven. Zelfs het tonnetje in het midden is daarom toepasselijk en niet uitsluitend bedoeld om meer diepte te creëren.

Jan Porcellis koos voor een hoge horizon in het schilderij om de woelige zee met haar getijdenstromingen goed weer te geven. Hij legde de sfeer van de woeste zee en snel veranderende wolken bij stormachtig weer briljant vast met subtiele grijstinten en een harmonieuze symfonie van bruin en zilverwit. Lucht en water worden verenigd door een zilvergrijze toon die de atmosfeer, verzadigd van vocht en licht, bijna tastbaar weergeeft. Het schilderij geeft de indruk van een enorme maritieme uitgestrektheid die verder reikt dan de randen van het doek.

Dit meesterwerk is een samenvatting van de prestaties van Jan Porcellis, die grote pionier van de marineschilderkunst, en verklaart waarom hij werd geprezen als de belangrijkste marineschilder van zijn tijd. Het kan rond 1625 worden gedateerd omdat hij in dit schilderij zijn revolutionaire stijl heeft geperfectioneerd. ‘Scheepvaart op de Noordzee voor de kust van de eilanden Vlieland en Terschelling’, niet eerder opgetekend, is waarschijnlijk een van Porcellis grootste en meest ambitieuze werken, een belangrijke herontdekking in het oeuvre van de kunstenaar en een belangrijke aanvulling op onze kennis van de Nederlandse maritieme activiteit in de 17e eeuw.

Het schilderij wordt een belangrijke herontdekking van de “grootste maritieme schilder” genoemd door Prof. Gerlinde de Beer en zal worden opgenomen in haar aankomende monografie.