CORNELIS CLAESZ VAN WIERINGEN
Cornelis Claesz van Wieringen is een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de eerste generatie Nederlandse marineschilders.
Biografie van Cornelis Claesz van Wieringen
Cornelis Claesz van Wieringen geboren te Haarlem rond 1575 kwam uit een scheepvaartfamilie. Zijn vader was schipper en wordt meerdere malen genoemd in het Haarlemse archief. Van Wieringen bekleedde de eerste decennia een prominente plaats in de Haarlemse kunstenaarsomgeving. Hij wordt voor het eerst genoemd in 1597 toen hij geregistreerd werd bij het Haarlemse Sint Lucas-gilde. Daarna bekleedde hij een voorname plaats in bij het gilde, namelijk als bestuurslid.
Karel van Mander schrijft in 1604 dat Van Wieringen vroeger zelf heeft gevaren en vervolgens schepen tekende en schilderde. Hij toont daarbij een “wonderlijcken gheest en verstandt” en “Omdat hij de eigenschappen van schepen goed begrijpt, hoeft hij voor niemand onder te doen”.
Zijn vroegst bekende schilderij dateert van 1616 en bij de beoordeling van een aantal schilderijen gesigneerd CCW en bevinden zich in het Scheepvaartmuseum.
Van Wieringen’s schilderij van Nederlandse walvisvaarders die tijdens de walvisvangst bij Smeerenburg voor anker liggen, is misschien wel een van de oudst bekende voorstellingen van de Nederlandse walvisvangst. De grootste opdracht van Van Wieringen komen we tegen in 1621. In dat jaar wilde de Admiraliteit van Amsterdam een schilderij van de Slag om Gibraltar, die op 25 april 1607 had plaatsgevonden. In 1629 maakte Van Wieringen in opdracht van de gemeente Haarlem een ontwerp voor een tapijt bestemde gemeenteraad voor het stadhuis.
Van Wieringen genoot een uitstekende reputatie als marinespecialist, oogstte lof van tal van hedendaagse auteurs en ontving belangrijke opdrachten van Haarlemse opdrachtgevers en van de Amsterdamse Admiraliteit. Hoewel er maar heel weinig foto’s van van Wieringen zelf bewaard zijn gebleven, bestaan er veel tekeningen en prenten naar zijn ontwerpen. Dit zijn niet alleen zeegezichten, maar ook havens, kustlijnen, landschappen en stadsgezichten.
De kunstenaar overleed op 29 december 1633 in Haarlem. Hij werd begraven in de Grote Kerk tussen 31 december 1633 en 7 januari 1634.
Artistieke Stijl en Invloeden
Cornelis Claesz. van Wieringen was met Hendrick Cornelisz.Vroom (eveneens uit Haarlem) de belangrijkste vertegenwoordiger van de eerste generatie Nederlandse zeeschilders.
Algemeen wordt aangenomen dat Van Wieringen leerling is geweest van Hendrick Cornelisz Vroom (1566-1640), de grondlegger van het genre ‘marine schildering’, maar voor deze aanname is er geen bewijs. Vroom en Van Wieringen moeten elkaar zeker gekend hebben als medeburgers en rivaliserende zeeschilders. De graveur, tekenaar en schilder Hendrick Goltzius (1558-1617) kan gezien worden als een schakel tussen de twee zeeschilders. Verschillende auteurs veronderstellen dat Van Wieringen in zijn manier van tekenen en prenten door Golzius werd beïnvloed. Men denkt zelfs dat Cornelis Claesz van Wieringen een leerling van Goltzius was. Goltzius kocht in 1603 een huis in de Haarlemse Jansstraat, dat grensde aan dat van Vroom.
Van Wieringen was een meester in het op tot in detail weergeven van grote oorlogsschepen en gebruikte vaak felle lokale kleuren. In latere werken is zijn tonaliteit grijzer en staat dichter bij het werk van Simon de Vlieger.Zijn tekeningen zijn altijd nauwkeurig en correct, geholpen door het feit dat hij op zee had gevaren en een goed gevoel voor perspectief had. Zijn tekeningen worden gekenmerkt door een eigenzinnig en levendig penwerk, onthullen een persoonlijke interpretatie van de zichtbare wereld. Deze tekeningen dienden zelden als voorbereidend werk, maar legden voorbijgaande ideeën vast.
Kunstwerken
Slag bij Gibraltar, 25 april 1607
Olieverf op paneel, 48.6 x 114.8 cm
Modello voor het gedateerde schilderij uit 1622 in het Scheepvaartmuseum
Gesigneerd rechtsonder : FCW
ex- collectie Rob Kattenburg
Verworven voor het Nederlands Scheepvaartmuseum, Amsterdam
Tentoonstellingen: Amsterdam, Maritime Museum, and The Hague, The Mauritshuis, Terugzien in Bewondering, 1982, no. 95; Rotterdam, Museum Boymans van Beuningen and Berlin. Gemäldegalerie im Bodesmuseum, Lof der Zeevaart. De Hollandse zeeschilders van de 17e eeuw, 1996-97, cat. no. 10.
Literatuur: R.J.W.M. Brand, ‘’Bedreven in de konst van schepen ende ss. De marineschilderkunst van Cornelis Claesz. van Wieringen’’, Antiek 30 (1995), pp.201-203, afb. 6.
Kunstwerken
De verovering van Damietta, vóór 1628
Olieverf op paneel, 72.6 x 136.5 cm
Gesigneerd op de vlag rechtsonder: CORNELIS W
Herkomst: Waarschijnlijk uitgevoerd als modello voor het schilderij in het hoofdkantoor van de Cloveniersdoelen. Haarlem vóór 1628; Collectie Cl. Vignat, Neuilly, Parijs 1953; met Galerie Marcus, Parijs 1957; Nederland, privécollectie.
ex-collectie Rob Kattenburg
Literatuur: E.J. Kalf, De ‘Val van Damiate’ of het nut van vergissingen, in: Haerlem jaarboek 1980; Wiepke Loos, Willem Thybaut en een Haarlemse legende op Gouds kerkeglas, 1596, Spiegel Historiael, Vol. 17 (1982) pp. 213-220; W. van Anrooij, Middeleeuwse sporen van de Haarlemse Damiate-legende, 1993; R. J.W.M. Brand, “Bedreven in de konst van schepen ende see”. Cornelis Claesz. van Wieringen en de zeeschilderkunst aan het begin van de zeventiende eeuw, Pijnacker 1995; I. van Thiel-Stroman, Cornelis Claesz van Wieringen, in: Painting in Haarlem 1500-1850, Gent-Haarlem 2006, p. 343-346; W. Frijhoff, Damiette appropriee, in: Revue du Nord, Vol. 88 no. 364 (jan-mrt 2006), pp. 7-42; J.J. van Moolenbroek, De ketting van Damietta, een Haarlems zaagschip en Willem I van Holland. Over de wording en standaardisering van een kruistochtmythe, in: J26(2011), Bussum 2012
Van Wieringen portretteerde het verhaal een aantal keren (twee schilderijen, een tapijt en een tekening), waardoor het een bijzondere plaats inneemt in zijn oeuvre. Van Wieringen liet de kijker het evenement van opzij zien, waardoor alles breder werd in design, wat destijds erg innovatief was.
Tentoonstellingen en Collecties
Amsterdam, Maritime Museum en Den Haag, Het Mauritshuis, Terugzien in Bewondering, 1982, no. 95; Rotterdam, Museum Boymans van Beuningen and Berlijn. Gemäldegalerie im Bodesmuseum, Lof der Zeevaart. De Hollandse zeeschilders van de 17e eeuw, 1996-97, cat. no. 10.
- https://www.boijmans.nl/collectie/kunstenaars/19321/cornelis-claesz-van-wieringen
- https://fine-arts-museum.be/nl/de-collectie/cornelis-claesz-van-wieringen-vissersschepen-op-een-ruwe-zee
- https://www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/SK-A-2163
- https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG51028
- https://www.hetscheepvaartmuseum.nl/doen/online-museum/maritiem-gemis/maritiem-gemis-frans-van-den-hoven
- https://www.franshalsmuseum.nl/nl/art/de-verovering-van-damiate/
- https://collections.louvre.fr/en/ark:/53355/cl020108325
Gerelateerde kunstwerken
Een tweede versie van De verovering van Damietta bevindt zich in de collectie van het Frans Halsmuseum in Haarlem en Cornelis van Wieringen schilderde beide schilderijen ter voorbereiding op het prachtige wandtapijt naar zijn ontwerp dat vandaag de dag nog in de burgemeesterszaal van het stadhuis van Haarlem staat.
Er is ook een tekening van Damiate van Van Wieringen die bewaard wordt in het Musée du Louvre in Parijs.
Verder Lezen en Bronnen
E.J. Kalf, De ‘Val van Damiate’ of het nut van vergissingen, in: Haerlem jaarboek 1980; Wiepke Loos, Willem Thybaut en een Haarlemse legende op Gouds kerkeglas, 1596, Spiegel Historiael, Vol. 17 (1982) pp. 213-220; Wim van Anrooij, Middeleeuwse sporen van de Haarlemse Damiate-legende, 1993; Ron J.W.M. Brand, “Bedreven in de konst van schepen ende see”. Cornelis Claesz. van Wieringen en de zeeschilderkunst aan het begin van de zeventiende eeuw, Pijnacker 1995; I. van Thiel-Stroman, Cornelis Claesz van Wieringen, in: Paintings in Haarlem 1500-1850, Gent-Haarlem 2006, pp. 343-346; Willem Frijhoff, Damiette appropriee, in: Revue du Nord, Vol. 88 no. 364 (jan-mrt 2006), pp. 7-42; J.J. van Moolenbroek, De ketting van Damietta, een Haarlems zaagschip en Willem I van Holland. Over de wording en standaardisering van een kruistochtmythe, in: Jaarboek voor Middeleeuwse Geschiedenis 14 (2011), Bussum 2012; Paintings in Haarlem 1500-1850. The collection of the Frans Hals Museum, exhib. cat. Ghent/Frans Hals Museum Haarlem, 2006, pp.343-346, pp.643-644, no.505. Ampzing, Samuel, Beschrijvinge ende Lof der Stad Haarlem in Holland, 1628 “Daer is een Schip”. von Dominte van hem inden Ouden Doelen te sien, een meesterstuck van syne kloeke handelinge”.
Conclusie
Cornelis Claesz. van Wieringen is samen met Hendrick Cornelisz.Vroom (ook uit Haarlem) de belangrijkste vertegenwoordiger van de eerste generatie Nederlandse marineschilders.
Ongeveer 50 schilderijen zijn bekend in de naam van Van Wieringen, waarvan- van ongeveer 20 met zekerheid zijn hand of aan hem kunnen worden toegeschreven.
Historische foto’s van maritieme aard waren van bijzonder belang voor Van Wieringen en door zijn hand zijn er tal van uitzichten op Spaanse oorlogsschepen die voor de kust aankomen, de verovering van mediterrane forten en historische en diplomatieke maritieme recepties.
Via deze pijlerpagina hopen we u een uitgebreid inzicht te hebben gegeven in het leven, de invloeden en de opmerkelijke creaties van deze voortreffelijke schilder.